Ik gaf eens yogales aan een groep jonge meiden van begin twintig. Zoals dat vaak gaat raakte ik in gesprek over waarom ze yoga wilden gaan doen. Ze vertelden me dat ze een druk leven leidden, intensieve werkdagen hadden en volle sociale agenda’s. Maar ja, er viel wel eens een afspraak uit en dan ontstond er ruimte, een leegte in de agenda. En wat dan? Series kijken, contact zoeken met mensen die je al een tijdje uit het oog verloren bent, leuke foto’s plaatsen op instagram?
Alles om maar niet te voelen dat je alleen bent.
Dit lijkt misschien een voorbeeld dat alleen betrekking heeft op jongeren, maar ieder van ons krijgt in verschillende levensfases te maken met een gevoel van leegte. Denk aan het verlies van een dierbare, werk dat wegvalt of kinderen die de deur uit gaan.
Ineens valt er dan een gat, een leegte.
Waarom is leegte – stilte – zo beangstigend?
Je krijgt het gevoel dat je helemaal alleen bent, verloren en eenzaam. Zeker voor jonge mensen is die leegte vaak een toestand die nieuw is. Wanneer je ouder bent, heb je hier vaker mee te maken gehad, weet je (tenminste als je er iets van hebt geleerd) dat het een tijdelijke crisis is van korte of langere duur. Maar de eerste keren dat je geconfronteerd wordt met je eigen gedachten en gevoelens die in een razend tempo op je afkomen kan dat zo ondraaglijk zijn, dat je reageert met vluchten: invullen, afleiding zoeken, drukte opzoeken, kletsen tot je een ons weegt, noem maar op.
Toen ik deze meiden uitlegde dat je met die leegte, die in het begin voelt als je ergste vijand, in de yoga geleidelijk aan bevriend raakt en zij uiteindelijk een grote hulp wordt op het innerlijk pad, keken ze me met grote ogen aan. Maar iets in hen begreep, omdat de waarheid altijd op een eenvoudige en directe manier gevoeld kan worden.
In yoga neemt stilte – leegte – een hele belangrijke plaats in. Je leert jezelf kennen van binnenuit. Niet door wat anderen over je zeggen, maar door hoe jij jezelf ervaart. Wanneer je begint met mediteren, kun je overspoeld raken door wat je ervaart aan gedachten en emoties. Zie hier het belang van concentratie. Door je te concentreren, bijvoorbeeld op de adem of op je hart, heb je een innerlijk houvast waar de gedachtenstormen omheen kunnen razen, zonder dat je je mee laat sleuren. Wanneer je het vermogen tot concentratie ontwikkeld hebt, kun je aangemoedigd worden stilte te beoefenen.
Er is moed voor nodig om die stilte – leegte – aan te gaan.
Een goede manier om stilte-leegte te beoefenen is door iedere dag vijf of tien minuten de tijd te nemen om helemaal stil te zitten en te kijken naar wat er in je omgaat. Je gedachten te observeren, zonder ze te pakken. Je emoties te ervaren, te zien waar ze vandaan komen en ze laten bestaan, zonder ervan weg te vluchten. Kijk rustig naar alles wat zich aan je voordoet, doorgrond jezelf en leer te begrijpen.
In het begin is vijf à tien minuten lang genoeg, later neem je er vanzelf meer tijd voor; een kwartier, twintig minuten.
Wanneer je dit beoefent ga je ervaren dat er tussen de drukte van onze gedachten, gevoelens, verlangens en sensaties, korte pauzes zijn: momenten van stilte, leegte. Je gaat steeds meer ervaren dat al die gedachten en emoties, energiebewegingen zijn in jouw stilte. Op dat moment begin je vrede te sluiten met de stilte en je leert hem te zoeken. Je bent in staat de bewegingen voorbij te laten gaan en in je eigen stilte uit te komen, in de leegte.
In het begin is leegte de afwezigheid van drukte, afwezigheid van gedachten. Maar naarmate je langer in die leegte kunt zijn, zul je zien dat er zich allerlei subtiele gewaarwordingen aan je voor gaan doen. Ons bewustzijn en daarmee onze gedachten zijn grof aan de oppervlakte, maar in de leegte van jezelf schuilen meer subtiele gewaarwordingen. Die waren er natuurlijk altijd al, alleen door de drukte van je denken en je uiterlijk gerichte aandacht, kon je ze niet waarnemen.
Wat zich aan je openbaart is verschillend van mens tot mens. Toch omschrijven mensen die de stilte-leegte beoefenen vaak overeenkomstige gewaarwordingen zoals de oplossing voor een probleem die zomaar in je opkomt of een ingeving over iets waar je mee bezig bent. Maar ook hele andere gewaarwordingen zoals zachtheid en vreugde die niet veroorzaakt worden door omstandigheden aan de buitenkant, maar gewoon opborrelen. Of een liefde die voelbaar is tot in de cellen van je lichaam, of weer anders, het waarnemen van licht. Wij horen geregeld dat mensen tijdens het mediteren ervaren dat in de ruimte het licht aangaat. Maar dit licht is toch echt iets heel anders dan een lamp aandoen. Het is het licht in jezelf, dat straalt in jezelf, vaak in het hoofd of in het hart en dat gaat dan samen met het waarnemen van warmte en liefde.
Wanneer je dit soort ervaringen krijgt, ga je het belang van innerlijke stilte steeds beter begrijpen. Niet dat je zonder denkvermogen door het leven moet gaan, maar je gaat zien dat het leven veel natuurlijker verloopt als je in staat bent om al die bewegingen af en toe, steeds vaker, tot rust te brengen. Het denken is één van de voornaamste sluiers voor de ziel, zegt de yogi. Net als de wolken die voor de zon schuiven, bedekken je gedachten jouw innerlijke zon.
En langzamerhand verandert je bewustzijn. Je gaat dingen anders zien en ervaren. Er gaat een (innerlijke) wereld voor je open, die je alleen maar zelf kunt ervaren. Daarom leggen de yogi’s zo de nadruk op leegte. In de leegte is oneindigheid, in de leegte verschijnt een ander, hoger bewustzijn zonder gedachten, maar vol van inhoud.
Leegte als een overgangsfase
Er zijn vele overgangsfases in de beoefening van yoga en ze kenmerken zich allemaal door een periode van leegte. De oude manier van zijn werkt niet meer, de nieuwe is aan het ontstaan, maar die ervaar je nog niet. Als je dit honderden malen hebt ervaren ga je het herkennen. En je leert hoe je door zo’n fase heen moet gaan. Mijn ervaring is, dat je in deze periodes ook echt stil en rustig moet blijven. Dat is vaak helemaal niet leuk. Je wordt onzeker, omdat wat je dacht te weten er anders uit komt te zien, of omdat wat je gewend was te doen, niet meer werkt voor jou. Inmiddels weet ik dat er een bewustzijnsverruiming aan het ontstaan is, waardoor dat wat je kent wordt opgenomen in een ruimer bewustzijn, en dus anders door jou wordt ervaren.
Wanneer je de kunst verstaat om stil en rustig te blijven in periodes van eenzaamheid en leegte, dan kun je deze momenten gaan ervaren als een enorme hulp. Je probeert niet langer de leegte slechts alleen maar door te komen, maar je gaat beseffen dat de leegte een voorbode is van iets nieuws. Je bent dan in zo’n periode van eenzaamheid en onzekerheid, vol vertrouwen over dat wat komt. En dat vertrouwen groeit als je dit vaker meemaakt. Vertrouwen is van het hart, stilte is van het hoofd en het hart, maar vooral van het hoofd. Je leert vertrouwen op de leiding in je leven. Jij als mens kunt niet zien waar je heen gaat, maar iets in jou, je hogere zelf, zo zou je dat kunnen noemen, weet dat wel. En ook al is de leegte waar je doorheen gaat donker, dat vertrouwen dat alles in je leven gebeurt om je vooruit te helpen (innerlijk, niet uiterlijk of materieel), helpt je er doorheen.
Misschien komt er een moment waarop je de moed hebt om je leegte, eenzaamheid, verlatenheid en verlorenheid niet op te vullen met afleiding zoeken. Dat je er alleen met jezelf, stilzittend of lopend doorheen kunt gaan. Er gaat een enorm zuiverende werking uit van zo’n periode. Je gaat zien waar je mee bezig bent, want wat hebben we veel zogenaamde houvasten gecreëerd voor onszelf. Wat is het toch belangrijk om aardig gevonden te worden. De vraag is: vind je jezelf ook aardig? Ben je oké met jezelf? In vrede met het verleden? In vrede met wie je bent geworden? Door dit soort vragen aan te gaan kom je op eigen benen te staan, helemaal alleen. Alles is er nog, de mensen, de telefoon, het werk, maar jij verandert. In de leegte ontdek je je diepste gevoelens en angsten, maar in de leegte ontdek je ook een ander jezelf: lichtend, stralend, vredig, krachtig. Dit is de basiservaring van Yoga.
Lopamudra, oktober 2020
